Abstracte Kunst in Nederland
Jan Stekelenburg was een van de eerste abstracte schilders van Nederland na de oorlog. Maar waar begon de abstracte kunst? En hoe ontstond abstracte kunst in Nederland? Is er een verschil tussen de abstracte kunst voor en na de oorlog? Dat zijn allerlei vragen die opkomen bij het zien van onze nieuwe collectie van Jan Stekelenburg. Deze onderwerpen worden behandeld in deze blog.
______________________________________________________________________________________
Wat is abstracte kunst?
Beginnend bij het begin, wat is abstracte kunst precies? Abstracte kunst is kunst die de overeenkomst tussen het kunstwerk en de werkelijkheid vermijdt. In tegenstelling tot de figuratieve kunstenaar, geeft de abstracte kunstenaar niet de realiteit weer. Abstracte kunst maakt vooral gebruik van vormen, lijnen en kleuren om emoties uit te drukken en dus is het non-representatieve kunst. Onder abstracte kunst vallen verschillende niveaus van abstractheid. Over het algemeen zijn er twee niveaus:
- Gedeeltelijke abstracte kunstwerken, bijvoorbeeld de kubistische schilderijen van Pablo Picasso. Bij gedeeltelijke abstracte kunstwerken zijn de vormen nog te plaatsen in de realiteit. Ze hoeven er niet realistisch uit te zien, maar ze zijn makkelijk te koppelen met wat het misschien zou moeten voorstellen.
- Compleet abstracte kunstwerken, bijvoorbeeld de abstract expressionistische werken van Wassily Kandinsky. Bij deze vorm van abstracte kunst zijn de vormen volledig niet-vergelijkbaar met de realiteit.
Hoe en waar begon de abstracte kunst?
Abstracte kunst begon rond het einde van de 19e eeuw in Europa. In deze tijd was de meeste kunst representatieve kunst, oftewel kunst waarin de gemaakte kunsten makkelijk te vergelijken zijn met de realiteit en dus ook makkelijk te begrijpen zijn. Dit type kunst was destijds de enige soort die overal te zien was en er ontwikkelde een behoefte naar iets nieuws en creatiefs. Kunstenaars luisterden naar deze behoefte en in 1870 ontstond de beweging genaamd het impressionisme, de eerst vorm van abstracte kunst. Voor het eerst representeerde de kunst geen volledig herkenbare afbeeldingen. Ongeveer tegelijkertijd met het impressionisme begon ook de beweging van het neo-impressionisme, geïnspireerd door het impressionisme. Vervolgens ontstond in 1890 de volgende beweging namelijk het post-impressionisme. Het post-impressionisme zorgde voor unieke en opvallende kunstwerken die nog minder representatief waren van de werkelijkheid dan het impressionisme en het neo-impressionisme. Zo begon aan het einde van de 19e eeuw de kunstwereld zich te verplaatsen van representatieve kunst naar abstracte kunst.
Tot aan het begin van de abstracte kunst was het belangrijkste doel van kunst om afbeeldingen en objecten weer te geven. Abstracte kunst veranderde dit en voor het eerst was het doel om emoties en gevoelens op te roepen. In de 20e eeuw werd abstracte kunst steeds populairder, omdat de kunstenaars zich nu dieper in zichzelf konden onderdompelen en geen werk hoefde te creëren dat objecten en figuren afbeeldde zoals iedereen ze zag. Er werden verschillende variaties van abstracte kunst ontwikkeld en stonden bekend onder verschillende namen zoals Bauhaus, Kubisme, De Stijl en meer.
Tot deze tijd werd abstracte kunst vooral beoefend in Europa, met name in Parijs. In 1940 veranderde dit door het abstract expressionisme. Abstract expressionisme ontstond in New York. Deze vorm van abstracte kunst ging volledig tegen de traditionele kunst in. Het schilderproces werd belangrijker dan het resultaat en de interactie van de kunstenaar met de materialen werd belangrijker. Door deze nieuwe manier van denken nam de populariteit van abstracte kunst in de Verenigde Staten in het algemeen toe, en was de ware abstracte kunst ontstaan.
Hoe begon de abstracte kunst in Nederland?
De eerste vorm van abstracte kunst die in Nederland ontstond, was het neoplasticisme, ook wel beter bekend als De Stijl. Deze kunstvorm ontstond in 1917 door een tijdschrift genaamd De Stijl. Rondom dit tijdschrift ontstond een kunstenaarsgroepering. Deze groep schilders, architecten en ontwerpers streefde naar universele kunst, bedoeld voor een nieuwe mens in een nieuwe samenleving. Bij deze kunstvorm werd er dus gestreefd naar een radicale hervorming van de kunst, die zou moeten leiden tot een meer harmonieuze wereld. Een van de bekendste Nederlandse abstracte kunstenaars die deze kunstvorm beoefende, was Piet Mondriaan. Met deze vorm begon de abstracte kunst in Nederland.
Is er een verschil tussen de abstracte kunst voor en na de oorlog?
Na de Tweede Wereldoorlog verschoof de focus van kunst van Europa naar de Verenigde Staten, met name naar New York. Dit is ook niet zo gek, want veel Europese kunstenaars waren naar de andere kant van de oceaan gevlucht. Deze kunstenaars waren vooral actief in de avant-garde en de impressionisme stromingen. Dit veroorzaakte bewegingen en veranderingen in hoe kunst werd beschouwd. Een van de stromingen die hier uit voortkwam was het abstract expressionisme -waar de Nederlandse kunstenaar Willem de Kooning bekend om staat-. Met deze abstracte stijl was het belangrijk om het werk te zien als een manier om innerlijke gedachten en emoties te uiten en de interactie met de materialen aan te gaan.
Terwijl dit zich ontwikkelde in de Verenigde Staten, werd het in Europa juist populairder om direct de ervaringen en de gevolgen van de oorlog te laten zien. Er werd vooral surrealistisch gewerkt, vaak in een gedeeltelijk abstracte vorm. Een voorbeeld hiervan is ‘Painting, 1946’ van Francis Bacon.
Na de oorlog stonden emoties en gedachtes dus meer centraal in de abstracte kunst dan ervoor. Veel van deze emoties en gedachtes waren ook duisterder, omdat meerdere kunstenaars de gevolgen van oorlog weergaven. Daarnaast werd er ook meer geëxperimenteerd met materialen.
___________________________________________________________________________
Benieuwd naar het werk van Jan Stekelenburg -een van de eerste Nederlandse abstracte schilders na de oorlog-? Klik dan hier om de collectie te bekijken
Klik hier om onze abstracte kunst collectie te bekijken.